You are here
Мазар Едыге би Толебайулы.
Сакральные прогулки по Акмолинской области.
«От праха черного и до небесных тел
Я тайны разгадал мудрейших слов и дел.
Коварства я избег, распутал все узлы,
Лишь узел смерти я распутать не сумел»
Ибн Сина.
Сакральные экскурсии из Нур-Султана в Ерейментау.
Едыге би Толебайулы (XVII - XVIII в.в.) казахский бий, оратор из рода Айдабол племени Аргын Среднего жуза. Могила прославленного бия находиться в ауле Елтай Ерейментауского района Акмолинской области.
Надгробный камень был привезён из Баянаула Павлодарской области. Едыге бий родился в семье батыра Толебая в XVII веке. В зафиксированных Машхуром Жусупом народных преданиях имеются сведения, о потомке бия Айдобола, представителем родовой ветви Жанкозы – Едыге Толебайулы.
Во время экспедиции в урочище Мурынтал, расположенном на территории Жанатлекского аульного округа местные жители обратили внимание исследователей на огромный камень – валун, примерно в полтора раза превышающий рост взрослого человека.
В народе этот камень именовался – камень Едыге би (Едіге бидің тасы). Родоначальник рода Айдабол Едыге участвовал в составлении закона "Жеты Жаргы" . Родословная (Шежире) Едыге: Алаш - Жанарыс - Кара Ходжа - Аргын - Кутан (Кодан) - Мейрам - Суюндик - Сугыншы - Чуманак - Кулболды - Айдабол - Жанкозы - Толебай - Едыге.
Согласно легенде Едыге би, восседая на этом камне, осуществлял свою судебную деятельность, обращался к землякам с призывами объединения в борьбе против джунгарского нашествия. В народе его славили таким выражением: «Едыге би цену мужчины (ер) решал двумя словами» («Ердің құнын екі ауыз сөзбен шешеді»).
Едыге би входил в состав авторитетного Совета биев при хане Тауке. Едиге бий был политиком, который играл видную роль в сопротивлении в жунгарскому нашествию и способствовал объединению казахского народа.
Едыге является родным отцом Шон бия. По словам писателя Калмухана Исабаева, он, человек из простонародья, сумел стать первым старшим султаном и объединил четыре рода у Баянаула. О его деятельности в качестве бия рассказывал известный ученый исследователь С.Дауытов, приведя в пример слова исследователя родословных М. Ж. Копеева:
«М. Ж. Копеев кратко пересказал в шежире беседу между Толе бием и Едыге бием». Едыге, увидев аул Толе-бия, сказал с восхищением: «По стране справедливого бия не будут распространяться ссоры, по земле справедливого царя не будут ходить враги».
Использование литература:
Букеешев Мейрам Сарсетулы. Книга «Дала мен қала ескерткіштері» Издательства ТОО «Дәме» 2017 год, город Астана.
Источник и фотографии:
http://srh.kz/content/mesto-zahoronenie-edyge-bi-tolebayuly/
Едіге би Төлебайұлының жерленген жері.
Қасиетті Ақмола облысында серуендейді.
«Қара топырақтан аспан денелеріне дейін
Мен ең ақылды сөздер мен істердің құпияларын аштым.
Мен алдаудан аулақ болдым, барлық түйіндерді аштым,
Мен өлімнің түйінін шеше алмадым«
Ибн Сина.
Нұр Сұлтаннан Ерейментауға қасиетті экскурсиялар.
Едіге би Төлебайұлы (XVII ғасырдың ортасы - XVIII ғасырдың басы) – Орта жүздің Арғын тайпасының Айдабол руынан шыққан шешен және қазақ биі. Белгілі бидің жерлеу орны Ақмола облысы Ерейментау ауданы Елтай ауылында орналасқан.
Тас белгі Павлодар облысындағы Баянауылдан әкелінді. Едіге би XVII ғасырда Төлебай батырдың отбасында дүниеге келген. Халықтың айтуы бойынша Мәшһүр-Жүсіп Көпейұлының жазбаларында жан-жақты жазып кеткен.
Жанқозыдан- Едіге Төлебайұлы тараған. Мұрынтал қонысындағы экспедиция барысында, Жаңатілек ауылдық округында орналасқан жергілікті тұрғындар адам бойынан екі есе биік тасқа зерттеушілерді назар аудартты.
Бұл тасты халық «Едіге бидің тасы» деп атап кеткен. Айдабол Едіге «Жеті Жарғыны» құруға қатысты. Едігенің шежіресі: Алаш-Жанарыс-Қра Ходжа- Арғын-Кутан (Кодан)-Мейрам- Сүйіндік- Суғыншы-Шуманақ-Құлболды-Айдабол-Жанқозы- Төлебай-Едіге тараған.
Едіге туралы аңызға байланысты,осы тасқа отырып халықты жоңғар шапқыншылығына қарсы күресті біріктіру үшін халықты шақырды және өзінің сот қызметін жасады. Халық арасында Едіге би «Ердің құнын екі ауыз сөзбен бітірген» деп те дәріптеледі.
Тәуке хан ордасындағы билер кеңесінің беделді мүшесі. Едіге би қазақ халқының күш біріктіріп, ,жоңғар шапқыншылығына тойтарыс беру ісінде көрнекті рөл атқарған саясаткер. Орта жүз құрамындағы арғын тайпасының қаржас руынан шыққан.
Оның шешендік сөздері ел аузында көп сақталған. Едіге би Шоң бидің туған әкесі. Жазушы Қ.Исабаев айтуынша, Баянауыл маңындағытөрт рудың басын қосып, қарадан суырылып шығып, алғашқы аға сұлтан болған осы кісі.
Ал оның би ретіндегі қызметін белгілі ғалым, зерттеуші С.Дәуітов шежіреші М.Ж.Копеевтің сөзімен былайша көрсетеді "М.Ж. Көпейұлы шежіреде Төле би мен Едіге би арасындағы әңгімені қысқаша баяндап бергені әрі қызық, әрі.
Едіге Төленің ауылын көріп: "Әділ бидің елін, ауылын дау араламайды, әділ патшаның жерін жау араламайды", - деген осы екен-ау деп қызығыпты.
Дереккөз:
«Дала мен қала ескерткіштері» Бөкешев Мейрам Сарсетұлы. Астана қаласы, 2017жыл. «Дәме» ЖШС баспаханасы.